สงครามพันทางกระทบห่วงโซ่อุปทานโลก

Russia’s hybrid war in Europe enters a dangerous new phase ที่มาภาพ: https://www.iiss.org/online-analysis/online-analysis/2024/11/russias-hybrid-war-in-europe-enters-a-dangerous-new-phase/

ช่ วงต้นกันยายน 2025 โปแลนด์ปิดพรมแดนด้านตะวันออกรวมทั้งเส้นทางรถไฟขนส่งสินค้าจากสหภาพยุโรป (EU) ไปยังจีน หลังการซ้อมระหว่างรัสเซีย - เบลารุสที่ส่งอากาศยานไร้คนขับ (UAV) ลำล่วงล้ำน่านฟ้าโปแลนด์ ทั้งนี้ด่านพรมแดนและเส้นทางรถไฟกลับมาเปิดใช้อีกครั้งใน 23 กันยายน 2025[1]

           เหตุการณ์ดังกล่าวเป็นเครื่องบ่งชี้ว่าเส้นทางการค้าอาจกลายเป็นจุดกดดัน (pressure point) ทางภูมิศาสตร์การเมือง (geopolitical) ได้อย่างรวดเร็ว  รัสเซียและพันธมิตร (จะมีเจตนาหรือไม่ก็ตาม) อาจใช้พื้นที่ความขัดแย้งและการค้าเป็นเครื่องมือสำหรับการข่มขู่บังคับ

           การปิดพรมแดนและการค้าของโปแลนด์ส่งสัญญาณไปยังรัสเซียว่ายุโรปยังมีศักยภาพที่จะกดดันเศรษฐกิจรัสเซียด้วยการปิดเส้นทางที่ช่วยให้รัสเซียหลีกเลี่ยงการคว่ำบาตร ขณะเดียวกันห่วงโซ่อุปทานของยุโรปมีความเสี่ยงมากขึ้น เนื่องจากแรงกดดันจากสหรัฐฯซึ่งคว่ำบาตร (หน่วยงาน) จีนที่ช่วยขนส่งน้ำมันจากรัสเซีย

           ทางรถไฟขนส่งสินค้าจากกรุงวอร์ซอ โปแลนด์ไปจีนเป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างพื้นฐาน “เส้นทางสายไหมใหม่ (new silk road)” ของจีนและทางเลือกสำคัญแทนการขนส่งทางเรือจากยุโรปไปยังเอเชียเพื่อหลีกเลี่ยงการหยุดชะงักของห่วงโซ่อุปทานที่เกิดจากการโจมตีเรือบรรทุกสินค้าที่เดินทางผ่านทะเลแดงโดยกลุ่มฮูตี

การจราจรผ่านเส้นทางรถไฟดังกล่าว (ขนส่งสินค้าเที่ยวแรกเมื่อ 8 กันยายน 2025) ถูกระงับเนื่องจากโปแลนด์ปิดพรมแดนด้านตะวันออกติดกับเบลารุส หลังอากาศยานไร้คนขับ (UAV) อย่างน้อย 19 ล่วงล้ำน่านฟ้าโปแลนด์ส่งผลให้การขนส่งสินค้าร้อยละ 90 จากยุโรปไปยังจีนหยุดชะงัก[2]

โฆษกกระทรวงการต่างประเทศโปแลนด์กล่าวหลังการพบหารือกับนายหวัง อี้ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศจีนว่า “ในสถานการณ์เช่นนี้ เหตุผลด้านการค้าซึ่งเป็นประโยชน์ต่อทั้งสองประเทศถูกแทนที่ด้วยเหตุผลด้านความมั่นคง”

การหยุดชะงัก (disruption) ห่วงโซ่อุปทานเป็นผลสืบเนื่องจากการทำสงครามพันทาง (hybrid warfare)[3] ของรัสเซียซึ่งใช้เส้นทางการค้า (trade route) เป็นอาวุธโดยไม่ต้องข้ามขีดจำกัดทางทหารหรือบางครั้งเรียกว่าปฏิบัติการทางทหารที่มิใช่สงคราม (Military Operations Other Than War/MOOTW)

ที่ผ่านมายุโรปรับมือรัสเซียโดยขาดยุทธศาสตร์ที่ครอบคลุม รัสเซียโจมตีทางไซเบอร์บนซอฟต์แวร์ระบบการจัดการการส่งสินค้า ข้อมูลและทรัพยากรอย่างอื่น (logistic) ก่อวินาศกรรมโครงสร้างพื้นฐานด้านพลังงานและสร้างอิทธิพลผ่านตัวแทนในภูมิภาคชายแดนทำให้เส้นทางการค้าของยุโรปดูมีเงื่อนไขและไม่ปลอดภัย

           แม้ยุโรปมีศักยภาพในการกดดันรัสเซียด้วยการปิดพรมแดนด้านตะวันออกของโปแลนด์ ซึ่งเป็นเส้นทางที่รัสเซียใช้หลบเลี่ยงการคว่ำบาตร แต่รัสเซียยังสามารถใช้ประโยชน์จากจีนและเอเชียกลางในการจัดหาสินค้าที่ถูกคว่ำบาตร เช่น ไมโครชิป ส่วนประกอบโดรนและวัสดุที่ใช้งานได้สองทางเพื่อรักษาขีดความสามารถด้านอุตสาหกรรมป้องกันประเทศ

หนังสือพิมพ์ Süddeutsche Zeitung ของเยอรมนีเปิดเผยรายงานลับของกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีในพฤษภาคม 2025 ระบุว่าจีนและฮ่องกงมีส่วนสำคัญประมาณร้อยละ 80 ของความพยายามทั่วโลกในการหลบเลี่ยงการคว่ำบาตรรัสเซียอย่างต่อเนื่องแตจีนปฏิเสธ

การโน้มเอียงเข้าหากันระหว่างรัสเซียและจีนยิ่งทำให้จุดอ่อนเหล่านี้ล่อแหลมยิ่งขึ้น การลงทุนในโครงการ ความริเริ่มแถบและทาง (BRI) ของจีนในเอเชียกลาง รัสเซียและยุโรปตะวันออกก่อให้เกิดเครือข่ายโลจิสติกส์ขนาดใหญ่ทั้งเส้นทางรถไฟ ท่าเรือและเส้นทางพลังงานซึ่งรัสเซียสามารถใช้ประโยชน์ได้

การพัฒนาเส้นทางทะเลเหนืออาร์กติก แม้ยังมีข้อจำกัดด้านสภาพภูมิอากาศและโครงสร้างพื้นฐาน แต่แสดงเจตนาร่วมในการสร้างเส้นทางห่วงโซ่อุปทานทางเลือกที่ไม่ถูกควบคุมโดยชาติตะวันตก รัสเซียและจีนได้ประสานระบบนิเวศสารสนเทศของตนเข้าด้วยกัน โดยสื่อรัฐจีนได้ขยายเรื่องราวของรัสเซียเกี่ยวกับสงครามในยูเครนรวมถึงเรื่องการคว่ำบาตรจากชาติตะวันตก

โครงการ China Media Project เป็นโครงการวิจัยอิสระที่มุ่งเน้นภูมิทัศน์สื่อของจีนและวาทกรรมทางการเมืองของพรรคคอมมิวนิสต์จีน (CCP) รายงานเรื่องราวของรัสเซีย ผ่านสื่อของรัฐ เช่น กลุ่มดังกล่าวตั้งข้อสังเกตว่าหนังสือพิมพ์ People’s Daily ของพรรคคอมมิวนิสต์จีนเรียกการคว่ำบาตรรัสเซียว่าเป็น “การก่อการร้ายทางการเงิน” พร้อมกับวลีต่าง ๆ เช่น “การครอบงำทางเศรษฐกิจ” และ “การใช้อาวุธทางเศรษฐกิจ”

           ผลกระทบของความสัมพันธ์ระหว่างรัสเซียและจีนต่อห่วงโซ่อุปทานของยุโรปมีวงกว้าง เผยให้เห็นถึงความเปราะบางทั้งเชิงโครงสร้างและทางการเมือง แม้ EU สามารถลดการพึ่งพาห่วงโซ่อุปทานของรัสเซียได้ แต่ก็ยังคงพึ่งพาห่วงโซ่อุปทานของจีนอย่างมาก ซึ่งทำให้ EU มีความเสี่ยงสูงที่จะถูโจมตีทางไซเบอร์ การก่อวินาศกรรมโครงสร้างพื้นฐานหรือการปิดเส้นทางสำคัญ

 ในทางยุทธศาสตร์ เส้นทางการค้าที่ทอดผ่านดินแดนของรัสเซียหรือดินแดนภายใต้อิทธิพลจากรัสเซียกลายเป็นเครื่องมือบีบบังคับที่อาจเกิดขึ้นได้ ยกตัวอย่างเช่น จีนเพิ่งเปิดตัวเรือลำแรกของจีน คือ Istanbul Bridge เพื่อเดินทาง 18 วันผ่านเส้นทางทะเลเหนือไปยังท่าเรือในยุโรป

ในทางการเมือง ผู้นำยุโรปไม่จำเป็นต้องมีจุดยืนเข้าข้างจีนซึ่งสนับสนุนทางเศรษฐกิจและช่วยเหลือรัสเซียหลีกเลี่ยงมาตรการคว่ำบาตรเพื่อตอบโต้แรงกดดันจากประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ของสหรัฐฯ ทั้งนี้ EU ได้เสนอมาตรการคว่ำบาตรฉบับใหม่เพื่อเพิ่มแรงกดดันรัสเซียและพันธมิตร (เกี่ยวกับความขัดแย้งในยูเครน) โดยมุ่งเป้าหมายบริษัทต่างชาติรวมทั้งบริษัทจีนที่จัดซื้อน้ำมันจากรัสเซีย

มาตรการที่เสนอประกอบด้วยการคว่ำบาตรธนาคาร การขึ้นบัญชีดำเรือ 118 ลำที่ต้องสงสัยว่าขนส่งน้ำมันของรัสเซีย การห้ามทำธุรกรรมกับบริษัทน้ำมันรายใหญ่ของรัสเซีย Rosneft และ Gazpromneft และการยกเลิกการนำเข้าก๊าซธรรมชาติเหลว (LNG) ของรัสเซียภายในสิ้นปี 2026 ซึ่งเร็วกว่าที่วางแผนไว้เดิมหนึ่งปี[4]

 อย่างไรก็ตาม ข้อเสนอนี้ยังคงต้องได้รับการอนุมัติจากประเทศสมาชิก EU ทั้ง 27 ประเทศและบางประเทศ เช่น ฮังการีและเยอรมนีซึ่งมีความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจที่สำคัญกับจีนอาจต่อต้านมาตรการดังกล่าว

กลยุทธ์แบบผสมผสานที่กำลังพัฒนาของรัสเซีย รวมถึงการพัวพันของจีนภายในรัสเซียและการอำนวยความสะดวกในบางครั้ง แสดงให้เห็นว่าการเชื่อมโยงทางเศรษฐกิจสามารถกลายเป็นอาวุธแทนที่จะเป็นโล่กำบัง ขณะนี้ EU กำลังเผชิญภูมิทัศน์เชิงยุทธศาสตร์ ซึ่งจุดต่าง ๆ ในห่วงโซ่อุปทานอาจกลายเป็นจุดอ่อน

กลยุทธ์สงครามหันทางของรัสเซียไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในขอบเขตดิจิทัลหรือการทหารเท่านั้น แต่ยังดำเนินไปผ่านกระบวนการศุลกากร เส้นทางขนส่งสินค้าและเรื่องเล่าสาธารณะ ซึ่งจะพบเห็นได้ในอนาคต หากยุโรปไม่พัฒนาความยืดหยุ่นในห่วงโซ่อุปทาน ต่อไปความเจริญรุ่งเรืองอาจกลายเป็นจุดอ่อนด้านความมั่นคง

---

[1] HOW DOES HYBRID WARFARE IMPACT THE GLOBAL SUPPLY CHAIN? INTELBRIEF October 10, 2025 Available at: https://mailchi.mp/thesoufancenter/how-does-hybrid-warfare-impact-the-global-supply-chain?e=c4a0dc064a

[2] Poland closing Belarus border due to ‘aggressive’ Russian nuclear drill, Tusk says POLITICO September 9, 2025 3:26 pm CET By Seb Starcevic Available at: https://www.politico.eu/article/poland-closing-belarus-border-due-to-russian-nuclear-drill-tusk-says/

[3] การทำสงครามที่ผสมผสานวิธีการที่หลากหลาย ทั้งการรบตามแบบ (conventional warfare) และการรบนอกแบบ (unconventional warfare) รวมถึงการใช้เครื่องมืออื่น ๆ เช่น สงครามข้อมูล (information warfare) การโฆษณาชวนเชื่อ (propaganda) การก่อวินาศกรรม การก่อการร้าย การแทรกแซงทางการเมือง การใช้กฎหมายและเครื่องมือทางเศรษฐกิจ เพื่อบรรลุเป้าหมายทางยุทธศาสตร์

[4] China Resists U.S. Efforts to Blacklist Ships Through U.N. Washington thwarted from having some vessels designated as North Korean sanctions violators By Michael R. Gordon and Andrew Jeong The Wall Street Journal Follow Updated Dec. 29, 2017 12:46 pm ET Available at: https://www.wsj.com/articles/china-resists-u-s-efforts-to-blacklist-ships-through-u-n-1514567476