การประมาณการและพยากรณ์ในงานข่าวกรอง: การวิเคราะห์ 3 แบบ (ตอนที่ 6)

ที่มาภาพ: History Armystore ของสะสมทหาร 7 กรกฎาคม 2019 https://www.facebook.com/warofhistory/posts/2471897132875398/

ถ้าจะให้ได้อรรถรสในการอ่านบทความนี้ ขอแนะนำให้ดูหนังซีรีย์ The Spy (Netflix) สร้างจากเรื่องจริงของ “เอลี โคเฮน” สายลับอิสราเอล (มอสสาด) ในยุค 60s ที่แฝงตัวเข้าไปปฏิบัติการ “รวบรวม” ข่าวสารในซีเรียจนเกือบได้เป็นรัฐมนตรีช่วยกลาโหม ต่อมาเขาถูกเจ้าหน้าที่ข่าวกรองซีเรียจับได้ว่าเป็นสายลับและถูกประหารชีวิตโดยการแขวนคอในปี 1965 ข่าวกรองที่โคเฮนรวบรวมได้เป็นประโยชน์อย่างมากแก่กองทัพอิสราเอล

การวิเคราะห์ข่าวกรองภายใต้สถานการณ์แบบต่าง ๆ ผู้มีอาชีพด้านการข่าวกรองอาจจะให้แต่ข้อเท็จจริง (facts) แก่ “ลูกค้า” หรือ “ผู้ใช้ข่าว” ของตน หรืออาจจะพยายามอธิบายความคืบหน้าของอนาคตที่เป็นไปได้ (possible future development) การวิเคราะห์ข่าวกรองภายใต้สถานการณ์ที่แตกต่างกันแต่ละแบบมีเงื่อนไขเฉพาะและมีแนวโน้มที่จะผิดพลาดได้ การประมาณการข่าวกรองจึงขึ้นอยู่กับการคาดหมายที่แตกต่างกันไป

          1.  การแจ้งให้ทราบว่าได้มีการตัดสินใจแล้ว สถานการณ์แบบนี้เกิดขึ้นเมื่อองค์การข่าวกรองพยายามจะตรวจสอบดูว่า อีกฝ่ายได้ตัดสินใจครั้งสำคัญเกี่ยวกับการเมืองและยุทธศาสตร์ไปแล้วหรือไม่ ปัญหามิใช่อยู่ที่การประมาณการเพราะได้มีการตัดสินใจแล้ว แต่อยู่ที่ว่าได้มีการตัดสินใจไปแล้วหรือไม่ หากมีเรื่องที่ตัดสินใจมีว่าอย่างไร ระบบข่าวกรองมีความรับผิดชอบในการประมวลข่าวกรองว่าได้มีการตัดสินใจไปแล้วหรือไม่ เพื่อให้ได้มาซึ่งการวิเคราะห์ที่ถูกต้อง

          อิสราเอลเคยประสบปัญหาทำนองนี้ ช่วง 1 วันก่อนสงครามตุลาคม 1973 วงรอบข่าวกรองอิสราเอลมีความเห็นไม่แตกต่างกันในประเด็นที่ว่า ประเทศอาหรับหมดหวังที่จะเอาคืนพื้นที่ที่อิสราเอลยึดครองในสงครามมิถุนายน 1967 หรือในส่วนลึกยังคงต้องการใช้กำลังเพื่อเอาคืน หากจำเป็น คำถามที่ขัดแย้งกันในขณะนั้นคือ มีการตัดสินใจแล้วหรือไม่และชาติอาหรับอื่น ๆ ได้ตัดสินใจเกี่ยวกับกำหนดเวลาที่เจาะจงอย่างกระชั้นชิดหรือไม่

เป็นที่ทราบกันดีว่า ข่าวกรองอิสราเอล “วิเคราะห์ผิด” และการประมาณการข่าวกรอง “ไม่ถูกต้อง” ก่อนการโจมตีของอียิปต์-ซีเรีย โดยเป็นผลจากความผิดพลาด 2 ประการ คือ 1) ความผิดพลาดในการ “รวบรวม (collection)” ข่าวกรอง คือ ไม่รู้ว่าผู้นำอียิปต์และซีเรียตัดสินใจว่าอย่างไร และ 2) ความผิดพลาดของ “การวิเคราะห์” คือ การประมาณการผิดพลาดเกี่ยวกับแนวคิดที่ว่า อาหรับไม่เต็มใจที่จะเสี่ยงเผชิญหน้าทางทหารกับอิสราเอล ตราบเท่าที่ประเมินว่าอิสราเอลมีกำลังทหารเหนือกว่า

          หากจำเป็นนักวิเคราะห์ควรแจ้งให้ผู้ใช้ข่าวกรองของตนทราบว่า การประมาณการนั้นมีหลักฐานยืนยันว่าจริงหรือเป็นการคาดคะเนเอาเอง  ในชั้นนี้คงจะเป็นประโยชน์อย่างมากหากเปลี่ยนภาพที่ 2 ซึ่งอธิบายความสับสนและซับซ้อนของความสัมพันธ์ระหว่างความพยายามในการรบรวมข่าวกรอง (ทั่วไปและเฉพาะ) กับการวิเคราะห์ที่ (มีหลักฐานและคาดคะเน) ออกเป็น 4 ส่วน (quadrant) ตามภาพที่ 3

                   ส่วนที่ 1 แสดงการวิเคราะห์แบบคาดคะเนเอาเองจากการประมวลข่าวกรองโดยทั่วไป ตัวอย่างวงการข่าวกรองอิสราเอลรู้ดีถึงความมุ่งหมายทางการเมืองและทางยุทธศาสตร์ของอาหรับ นักวิเคราะห์เคยวิเคราะห์หลายครั้งว่าอาหรับตั้งใจจะเอาดินแดนที่อิสราเอลยึดครองเมื่อปี 1967 คืนไป อย่างไรก็ตาม  ตราบใดที่ยังไม่มีหลักฐานซึ่งขัดแย้งความคิดนี้ ประกอบกับการสร้างสมมติฐานที่ผิดพลาด หน่วยข่าวกรองจึงสรุปแบบคาดคะเนเอาเองว่าอาหรับยังไม่พร้อมจะลงมือปฏิบัติการตามแผน

                    การสรุปข้อยุติดังกล่าวเมื่อพิจารณาจากข้อมูลโดยทั่วไปก็ถือว่าสมเหตุสมผล แต่เหตุการณ์ต่าง ๆ ในเวลาต่อมาทำให้เห็นชัดว่านักวิเคราะห์ข่าวกรองมีความรับผิดชอบที่จะต้องแจ้งผู้ใช้ข่าวกรองว่า การสรุปข้อยุตินั้นเป็นการคาดคะเนเอาเองหรือเป็นการสรุปข้อยุติจากข้อมูลทั่วไป มิใช่สรุปจากข้อมูลเฉพาะและข้อมูลที่ทันสมัย

                     ส่วนที่ 2 แสดงการวิเคราะห์แบบคาดคะเนเอาเองจากข้อมูลเฉพาะ ตราบที่ยังไม่มีคำตอบจาก ห.ข.ส.ข้างต้น ข่าวกรองก็พยายามสรุปโดยหาข่าวกรองเตรียมพร้อมทางทหารของอียิปต์และอิสราเอล การสรุปข้อยุติข่าวกรองจึงผิดพลาด ข่าวกรองอิสราเอลอธิบายว่าการเตรียมพร้อมของอียิปต์เป็นการซ้อมรบทางยุทธศาสตร์เหมือนกับที่เคยปฏิบัติทุกปี

                   สำหรับความเคลื่อนไหวของซีเรีย ข่วกรองอิสราเอลตั้งสมมติฐานว่าเป็นการตอบสนองการปะทะทางอากาศเมื่อ 3 สัปดาห์ก่อนหน้านั้น โดยอิสราเอลยิงเครื่องบินซีเรียตก 13 ลำ ภายใต้สภาวะที่เป็นอยู่นั้น การสรุปข้อยุติดังกล่าวก็ดูมีเหตุผลดี อย่างไรก็ดี เป็นบทเรียนสำคัญที่ควรจะแจ้งผู้ตัดสินใจว่าการสรุปข้อยุติเหล่านี้เป็นเพียงการคาดคะเน มิใช่เป็นการสรุปโดยมีหลักฐานยืนยันว่าจริง

                  ส่วนที่ 3 เป็นการวิเคราะห์โดยมีหลักฐานยืนยันความจริงจากข้อมูลเฉพาะ ห.ข.ส. ของอิสราเอลเมื่อตุลาคม 1973 ควรจะเป็นดังต่อไปนี้ คือ---ฝ่ายอาหรับได้ตัดสินใจโจมตีอิสราเอลแล้วหรือไม่ แผนการโจมตีมีอย่างไรบ้าง ปรากฏว่าข้อมูลเฉพาะที่ให้คำตอบชัดเจนมาถึงวงการข่าวกรองอิสราเอลเมื่อเช้าวันที่ 6 ตุลาคม อันเป็นวันที่อาหรับโจมตี

                   ส่วนที่ 4 เป็นการวิเคราะห์โดยมีหลักฐานยืนยันความจริงจากข้อมูลทั่วไป ซึ่งไม่เกี่ยวกับปัญหาข่าวกรองการแจ้งเตือนก่อนการโจมตีของอียิปต์และซีเรีย แต่ข่าวกรองทางทหารที่วิเคราะห์โดยมีหลักฐานยืนยันจากข้อมูลทั่วไปมีความสำคัญอย่างมากต่อผลการสู้รบที่ต้องการ ในการรวบรวมข่าวกรองทั่วไปนั้นอิสราเอลได้รับข่าวสารที่มีหลักฐานยืนยันข้อเท็จจริงที่มีรายละเอียดสมบูรณ์เกี่ยวกับเรื่องต่าง ๆ ทุกประเภทของอียิปต์และซีเรีย

                   ขณะที่สงครามเริ่มขึ้นกองกำลังป้องกันประเทศของอิสราเอล จำเป็นต้องพึ่งพาข่าวกรองที่ถูกต้องและมีรายละเอียดสมบูรณ์ อาทิ ทำเนียบกำลังรบ คลังอาวุธและการวางกำลัง แต่ผู้มีหน้าที่ตัดสินใจไม่ได้รับการแจ้งเตือนที่สำคัญล่วงหน้า และเมื่อเกิดการสู้รบขึ้น กองบัญชาการทหารจึงต้องอาศัยข้อมูลที่มีรายละเอียดถูกต้องจากข่าวสารทั่วไปที่รวบรวมได้

          ยังไม่มีคำตอบที่ถูกต้องสำหรับปัญหาความไม่แน่นอน (uncertainty) ซึ่งอาจแก้ไขได้บางส่วน โดยเริ่มจากการปรับปรุง ขยายและลงทุนเพิ่มด้านการรวบรวมข่าวกรอง ซึ่งมีค่าใช้จ่ายสูงมาก เมื่อมีการตัดสินใจใด ๆ ของฝ่ายตรงข้ามทั้งแบบลับหรือปกปิด ฝ่ายเราต้องรับทราบอย่างละเอียดโดยเร็วที่สุด อย่างไรก็ดี การจัดตั้งระบบการรวบรวมข่าวกรองที่ให้ผลลัพธ์ในเชิงอุดมคติ ก่อให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับเรื่องไม่คาดคิดและการตัดสินใจที่เรายังไม่รู้ (unknown decision) ยังคงเป็นความจริงของชีวิตในกระบวนการตัดสินใจ

ความพยายามรวบรวมข่าวกรองของหน่วยข่าวกรอง ควรครอบคลุมถึงการแจ้งเตือนล่วงหน้าและข้อบ่งชี้ต่าง ๆ รวมทั้งผลการตัดสินใจที่ยังไม่รู้ (unknown) การพิสูจน์ทราบการตัดสินใจทางยุทธศาสตร์ทหารอาจง่ายกว่า เนื่องจากสงครามที่กำลังดำเนินอยู่เกี่ยวข้องกับความพยายามระดับชาติ (national effort) การเตรียมการทำสงครามจะเปิดเผยตัวเอง สำหรับขอบเขตด้านการทหาร (ภายในแต่ละหน่วยที่แตกต่างกัน) พลเรือน (การกักตุนอาหาร เวชภัณฑ์ เชื้อแพลิงและการเตรียมที่หลบภย) รวมทั้งด้านการเมือง (การพบปะกันอย่างคร่ำเคร่งไม่สามารถอธิบายได้ระหว่างพวกนายทุนและผู้นำทางการเมือง)

การแยกแยะการเตรียมการด้านต่าง ๆ และสิ่งบ่งชี้ที่สอดคล้องกับขีดความสามารถในการรวบรวมและการเฝ้าตรวจอย่างระมัดระวังจะช่วยให้สามารถแจ้งเตือนอย่างรวดเร็ว ซึ่งเป็นเครื่องบ่งชี้ว่าได้มีการตัดสินใจแล้ว